Frontaal

MACHT IS ALTIJD TE DOORBREKEN

Wie met Hessel Nieuwelink in gesprek gaat over hoe om te gaan met frontale tegenstellingen merkt al snel hoe diep zijn overtuiging is dat ieder mens de sleutel tot verandering op zak heeft.

“Als humanist geloof ik er sterk in dat we de opdracht hebben om de machten proberen te beïnvloeden die ons leven mede vormgeven . Daarvoor is het een randvoorwaarde dat je de overtuiging hebt: ‘ik doe er toe’ en ‘mijn mening doet er toe’, ook als het gaat om schijnbaar onoplosbare problemen.

Hessel Nieuwelink is lector Burgerschaps-onderwijs en wetenschappelijk directeur van het Centre of Expertise Urban Education aan de Hogeschool van Amsterdam. Hessel doet onderzoek naar de manieren waarop onderwijs over burgerschap, diversiteit, democratie en politiek vorm kan krijgen. In februari 2023 hield hij zijn lectorale rede: ‘Bevorderen van veerkrachtige democratische gezindheid’. Op dit moment doet hij onder andere onderzoek naar controversiële onderwerpen in de klas.

In Nederland zijn we enorm conflictmijdend, dat zit in onze cultuur en zo kijken we ook naar onze democratie. We vinden dat politici falen als ze problemen niet snel en adequaat oplossen, omdat we niet hebben geleerd hoe je omgaat met ogenschijnlijk onverenigbare tegenstellingen en dat dit tijd kost. Laat staan dat we er zelf mee hebben ‘geoefend’. Als hogeschool zouden we binnen alle opleidingen aandacht moeten besteden aan wat het betekent om een ‘burger’ te zijn en te oefenen met het laten horen van je stem en het doorbreken van macht.“

Vind jij dat onze samenleving gepolariseerd is?

We moeten de polarisatie in Nederland niet overdrijven, relatief gezien zijn de verschillen hier helemaal niet zo groot als vaak wordt voorgesteld. Het is heel oké om een sterk standpunt ergens over te hebben, dat er wordt ‘tegengedacht’, want dan gebeurt er iets met de status quo. Kijk maar naar voorbeelden als Extinction Rebellion, de boerenprotesten of de anti-zwarte-piet beweging. Wat ik wel zorgelijk vind is dat we mensen met een tegengeluid soms als niet legitiem bestempelen, en ze wegzetten met een frame als ‘blokkeerfriezen’ of ‘luie uitvreters’. Laats nog gaf een Kamerlid aan dat de demonstranten van Extinction Rebellion ‘gewoon aan het werk moeten gaan’.

DE STATUS QUO MOET JE NOOIT ZOMAAR ACCEPTEREN

Hessel Nieuwelink(Wetenschappelijk directeur)

In je lectorale rede zeg je dat we moeten leren dat er onrecht is en dat je een rol hebt in het aanpakken ervan. Hoe zie je dat?

Ik heb aangegeven dat het tijd wordt dat we het onderwijs wat minder inrichten naar het idee van het brave liedje ’15 miljoen mensen’. Mensen zou je volgens dat liedje vooral ‘in hun waarde moeten laten’. Het is van belang dat leerlingen en studenten leren dat er allerlei onrecht is in de samenleving, dat het gaat over macht en dat je als individu een rol hebt in het aanpakken daarvan. Je doet ertoe doet en hoeft niet lijdzaam af te wachten wat er nu weer wordt besloten, je kunt er zelf aan bijdragen dat zaken veranderen.
Ik zeg tegen iedere student, iedere docent en iedere medewerker van HvA: accepteer de status quo niet en spreek je uit over zaken die je onrechtvaardig vindt of niet vindt kloppen. Macht kun je doorbreken. Dat is natuurlijk niet makkelijk, maar opstaan loont. In het groot en in het klein. Mooi voorbeeld binnen de HvA is dat het Jacoba Mulderhuis eigenlijk het Conradhuis zou heten. Dit is niet gebeurd omdat er mensen zijn opgestaan die zeiden: ‘niet weer een HvA-gebouw dat we naar een man vernoemen”.

Moet je de autonomie die nodig is voor het laten horen van je standpunt al vanaf jongs af aanleren?

Oh nee, zeker niet. Dat kan echt op iedere leeftijd. Ik heb dat gezien bij mijn eigen oma. Ze leeft inmiddels al 15 jaar niet meer, maar had vrijwel haar hele leven PvdA gestemd. Dat was haar met de paplepel ingegoten. Een paar jaar voor haar dood realiseerde ze zich dat haar standpunten en ideeën veel beter werden verwoord door Jan Marijnissen. Hij was zoals zij dat zei ‘helemaal haar mannetje’. Wat ze in het stemhokje deed weet ik niet, maar ondanks haar leeftijd voelde ze de behoefte om haar voorkeur voor de SP binnen haar familie- en vriendenkring niet onder stoelen of banken te steken. Ze emancipeerde zichzelf dus op late leeftijd. Wat mij betreft een prachtig voorbeeld.

Burgerschap is wat jou betreft de opmaat naar een inclusieve samenleving. Zie je dat terug binnen HvA?

Om je werkelijk uit te spreken moet je de ruimte voelen, je ertoe uitgenodigd voelen en dat probeert de HvA op allerlei manieren te faciliteren met alle aandacht die er is voor diversiteit en inclusie. En wat natuurlijk enorm helpt zijn rolmodellen zoals een HvA Pride, dat zorgt voor aandacht en zichtbaarheid. Ik vind dat studenten in alle facetten van hun opleiding zeggenschap moeten voelen en uitspreken. Dat ze alles ter discussie moeten kunnen stellen. Niet alleen in het belang van zichzelf en voor hun opleiding, maar ook met het oog op hun bijdrage aan de samenleving. Ongeacht wat je studeert of in welke sector je terecht komt, als je een ervaren ‘kritische burger’ bent dan weet je niet alleen hoe je je eigen stem kunt laten horen, maar ook hoe je het debat voert. Dat je hebt geleerd hoe je ruimte kunt nemen, maar ook kan geven door actief op zoek te gaan naar minderheidsstandpunten en een klimaat creëert waarin die veilig kunnen worden geuit, ook als ze controversieel zijn.

IK ZEG TEGEN IEDERE STUDENT, IEDERE DOCENT EN IEDERE MEDEWERKER VAN DE HVA: ACCEPTEER DE STATUS QUO NIET EN SPREEK JE UIT OVER ZAKEN DIE JE ONRECHTVAARDIG VINDT OF NIET VINDT KLOPPEN

Heb je een voorbeeld van een status quo waar je zelf tegen aanloopt binnen je werk?

Waar we in lerarenopleidingen best mee worstelen is het formuleren van kaders en doelen die leidend zijn voor ons pedagogisch handelen. Mogen we normerend zijn, moeten we neutraal zijn? Ik vind het geweldig om te zien dat onze collega’s van Urban Technology inmiddels een duidelijke positie hebben ingenomen en stellen dat ze een actieve bijdrage willen leveren aan een klimaatneutrale en circulaire metropoolregio Amsterdam. En hun Center of Expertise zelfs hebben omgedoopt tot City Net Zero. De Urban Technology docenten en onderzoekers zijn wat dat betreft dus verder dan wij bij Urban Education. We zijn het er wel over eens dat we niet vanuit een neutraal standpunt een bijdrage kunnen leveren aan de maatschappij, maar we hebben nog flinke stappen te zetten om te bepalen wat ons vertrekpunt dan wel is.

Heb je een oproep voor de HvA community?

We moeten met elkaar in deze samenleving moeilijke keuzes maken als het gaat om issues als stikstof, klimaat, migratie en pensioen en daar zijn kritische burgers voor nodig. Dus doe iets met je autonomie en aarzel niet om het conflict op te zoeken als je dat nodig vindt. Doe je mond open om een besluit te beïnvloeden, of om in het geweer te komen tegen een situatie die je niet wenselijk vindt. Groot of klein, binnen of buiten de muren van de HvA. Maar waardeer ook tegenstellingen en andere meningen, geef ze de ruimte en zie ze als randvoorwaarde om kleine en grote problemen tot een oplossing te brengen.

DOE IETS MET JE AUTONOMIE EN AARZEL NIET OM HET CONFLICT OP TE ZOEKEN ALS JE DAT NODIG VINDT