Team impact
Zorg voor een kleine harde kern
Annoesjka Nienhuis (Gemeente Amsterdam) en Stan Majoor (Hogeschool van Amsterdam) delen hun ervaringen met de manier waarop wordt samengewerkt aan de sociale energietransitie in Zuidoost. Hoe maken ze met alle betrokkenen impact?
In Amsterdam Zuidoost staat de ‘kruimeldief’. Ooit bedoeld als tijdelijk Huis van de Toekomst - dat na vijf jaar gesloopt zou worden - staat het er nog steeds en is het nu de thuisbasis van het Energie Lab Zuidoost. Dit lab is het kloppend hart achter de ‘sociale’ energietransitie in Zuidoost; daarmee wordt bedoeld dat de verduurzaming hand in hand moet gaan met armoedebestrijding en sociale verbetering.
“Zorg voor een kleine harde kern en neem de tijd om elkaar te leren kennen”
Hoe die sociale energietransitie in Zuidoost vorm te geven en de gestelde doelen te realiseren? Voor die uitdaging staat Annoesjka Nienhuis, Programmamanager Innovatie & Duurzaamheid gebiedsontwikkeling en transformatie Zuidoost en Ouder-Amstel van de Gemeente Amsterdam. Samen met de andere partners van het Energie Lab: AMS (Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions), TU Delft, UvA en HvA.
Dit lab vervult de rol van aanjager van onderzoek en zorgt voor uitwisseling van kennis tussen verschillende projecten, organisaties en disciplines. Stan Majoor, lector Coördinatie Grootstedelijke Vraagstukken en Wetenschappelijk directeur van het Centre of Expertise Urban Governance and Social Innovation van de HvA maakt deel uit van de kleine harde kern, het ‘motortje’ achter het Energie Lab.
Dit lab vervult de rol van aanjager van onderzoek en zorgt voor uitwisseling van kennis tussen verschillende projecten, organisaties en disciplines. Stan Majoor, lector Coördinatie Grootstedelijke Vraagstukken en Wetenschappelijk directeur van het Centre of Expertise Urban Governance and Social Innovation van de HvA maakt deel uit van de kleine harde kern, het ‘motortje’ achter het Energie Lab.
Wat maakt dat juist in Zuidoost het voortouw wordt genomen in het realiseren van een ‘sociale’ energietransitie?
Annoesjka Nienhuis: “Zuidoost is op allerlei manieren enorm divers. Je hebt een aantal grote bedrijven en instellingen, zoals het AMC, de Johan Cruijff ArenA en de Ziggo Dome, die voor veel werkgelegenheid en bezoekers zorgen. Maar er zijn ook veel kleine lokale bedrijven. En dan zijn er natuurlijk de bewoners van Zuidoost, met een grote rijkdom aan culturele achtergronden. Iedereen die Zuidoost kent ziet dat er een verandering aan de gang is, er wordt hard gewerkt aan een goede mix tussen wonen, recreatie en werken.”
Stan Majoor: “Als je streeft naar een energietransitie die ook sociaal is, dan staan twee begrippen centraal en dat zijn ‘eerlijk’ en ‘betrokken’. Eerlijk als het gaat om de effecten, dus dat niet alleen rijke mensen profiteren met zonnepanelen en elektrische auto’s, terwijl juist arme mensen vaak in een slecht geïsoleerd huis wonen. Betrokken omdat het niet over mensen gaat, maar je met hen naar oplossingen wil zoeken. Die betrokkenheid en erkenning van hun rol is belangrijk. Je hebt het over de directe leefomgeving van mensen, over hun huis. Om achter de voordeur te komen is vertrouwen een randvoorwaarde, maar juist in Zuidoost leven er veel vragen over energie-armoede terwijl er geen vanzelfsprekend vertrouwen is in de gemeente en woningcorporaties.”
Als je zo’n grote transitie wil aanjagen in een complex en divers stadsdeel als Zuidoost, hoe en waar ga je dan beginnen?
Annoesjka Nienhuis: “We zijn in 2020 gestart met het Energie Lab Zuidoost en dat was natuurlijk midden in de corona-tijd. Dat leek eerst een groot nadeel, maar door onze wekelijkse online meetings hebben we elkaar in relatief korte tijd eigenlijk heel goed leren kennen. Het was overigens een bewuste keuze om samen met de partners eerst een compact ‘motortje’ te bouwen. Een klein hecht kernteam dat met elkaar aan de slag is en dat de continuïteit borgt. Je zou denken dat je vanaf de start meteen alle stakeholders aan tafel vraagt, maar mijn ervaring is dat je moet durven om het kernteam klein en slagvaardig te houden. De participatie van burgers, ondernemers, buurtplatforms en dergelijke zoeken we zeker op, maar dat doen we in pilots en projecten. Dat zijn onze Living Labs, de praktijkexperimenten, meestal heel lokaal in een wijk.“
Welke Living Labs of praktijkexperimenten, zijn er op dit moment in Zuidoost?
Annoesjka Nienhuis: “We hebben vier thema’s. In het ArenAPoort-gebied wordt een lokaal slim buurtenergieplatform, LIFE, ontwikkeld en getest met en voor een grote diversiteit aan stakeholders. Daar zitten zowel de Johan Cruijff ArenA, de Ziggo Dome, als een groot winkelgebied bij. En natuurlijk ook woningen. Hoe kunnen die energie met elkaar gaan ‘delen’ of verhandelen?
In Reigersbos wordt gewerkt aan de opschaling van de renovatieaanpak voor woningen. Voor de Verenigingen van Eigenaren ontwikkelen we diverse renovatiepakketten voor comfortabele circulaire woningen met een gezond leefklimaat. In de wijk Amstel III waar ook de Johan Cruijff ArenA onder valt realiseren we een nieuw en duurzaam warmtenet dat gebruik maakt van de restwarmte van datacentra. Door onderzoek te doen naar de beperkingen in de huidige markt en de technische eisen van lage temperatuur warmtenetprojecten, willen we een blauwdruk ontwikkelen voor dergelijke warmtenetten. Daarnaast is er een lab rond het vormgeven van een effectieve en rechtvaardige energietransitie in kwetsbare wijken.”
In Reigersbos wordt gewerkt aan de opschaling van de renovatieaanpak voor woningen. Voor de Verenigingen van Eigenaren ontwikkelen we diverse renovatiepakketten voor comfortabele circulaire woningen met een gezond leefklimaat. In de wijk Amstel III waar ook de Johan Cruijff ArenA onder valt realiseren we een nieuw en duurzaam warmtenet dat gebruik maakt van de restwarmte van datacentra. Door onderzoek te doen naar de beperkingen in de huidige markt en de technische eisen van lage temperatuur warmtenetprojecten, willen we een blauwdruk ontwikkelen voor dergelijke warmtenetten. Daarnaast is er een lab rond het vormgeven van een effectieve en rechtvaardige energietransitie in kwetsbare wijken.”
Dat klinkt alsof jullie wijk voor wijk aan de slag gaan, klopt dat?
Stan Majoor: “Vanuit de historie zien we onze energievoorziening als een soort collectieve oplossing, waarbij er hooguit keuze is in de partij met wie je een contract afsluit. Maar tegenwoordig is er een scala van mogelijkheden en technieken om te voorzien in je energiebehoefte. Dat maakt dat we op zoek gaan naar oplossingen op maat. Passend bij de karakteristieken van een wijk: zijn er grote energieverbruikers, hoe kan hier het beste energie worden opgewekt en/of opgeslagen en wat is de nieuw- en verbouwopgave? We zijn niet op zoek naar een standaardoplossing die we in heel Zuidoost gaan uitrollen.”
Op wat voor een manier zijn studenten betrokken bij het Energie Lab ZO?
Annoesjka Nienhuis: “De Gemeente Amsterdam heeft de doelstelling om per vijftig medewerkers drie stageplaatsen te hebben voor studenten; één vanuit het mbo en twee vanuit het hbo/wo. Vanuit het Energie Lab Zuidoost richten we ons vooral op masterstudenten van hbo/wo en zien we een steeds grotere stroom van afstudeerders in onze Living Labs, die begeleid worden door senior onderzoekers. Zij zijn aan de slag met onderzoek en leveren hun opbrengsten terug aan het centrale punt; het Energie Lab Zuidoost.”
Stan Majoor: “Kennisontwikkeling werkt alleen als je praktijkpartners hebt die ons als kennispartner vertrouwen, open staan voor innovatie en het geduld hebben om mee te doen in het tempo van onderwijs en onderzoek. Daar wil ik Annoesjka echt complimenten voor geven, want dat vertrouwen hebben we gekregen van haar en van de gemeente. Dat betekent dat we samen een langetermijninfrastructuur aan het ontwikkelen zijn voor kennisontwikkeling, zodat studenten met nieuw onderzoek kunnen doorbouwen op inzichten vanuit eerdere projecten. Het Energie Lab Zuidoost en ons partnerschap borgt deze continuïteit en zorgt voor de noodzakelijke subsidies.”
Hoe borgen jullie de continuïteit tussen alle onderzoeken en experimenten?
Annoesjka Nienhuis: “Caroline Nevejan, de Chief Science Officer van de Gemeente Amsterdam orkestreert onderzoek tussen de gemeente en de verschillende universiteiten en hogescholen. Zij is groot pleitbezorger van openresearch.amsterdam, het platform waar al het onderzoek, kennis en innovatie over Amsterdam en de metropoolregio wordt verzameld en gedeeld. Wij zorgen vanuit onze labs dat alle scripties, onderzoeksrapporten, presentaties en andere documenten daar toegankelijk zijn voor iedereen.”
Kunnen jullie een voorbeeld geven van de meerwaarde die is ontstaan door dat onderling vertrouwen tussen jullie als praktijk‑ en kennispartner?
Stan Majoor: “Bij een sociale energietransitie speelt burgerparticipatie een cruciale rol en om dat voor elkaar te krijgen is ingewikkeld. Organisaties die daarmee aan de slag willen krijgen te maken met de kloof tussen wetenschap en praktijk; ‘het klinkt makkelijk, maar ga het maar eens doen’. Om die kloof te overbruggen gaan twee onderzoekers van mijn lectoraat binnenkort een jaar lang meedraaien in een team van de gebiedsontwikkeling en transformaties in een wijk in Zuidoost. Om van binnenuit mee te maken welke vraagstukken er zijn rond burgerparticipatie. Dit etnografisch onderzoek is een mooi voorbeeld van wat er mogelijk wordt als je elkaar goed kent en wederzijds vertrouwt. Maar natuurlijk blijft zo’n nieuwe stap om allerlei redenen ook spannend, bijvoorbeeld vanuit integriteit en ethiek.”
Top 5 tips van Annoesjka en Stan voor succesvol samenwerken aan complexe opgaves
- Bouw een klein kernteam dat investeert in samenwerking en vertrouwen.
- Bewaak de balans tussen klein blijven en het leggen van nieuwe verbindingen.
- Durf te experimenteren, heb een open mind.
- Borg opbrengsten, maak ze zichtbaar en toegankelijk.
- Voer voortdurend de dialoog over continuïteit.
Meer weten over het Energielab ZO?
Neem een kijkje op https://openresearch.amsterdam/nl/page/36675/energie-lab-zuidoost>.
Of kom eens langs in de ‘kruimeldief’, bijvoorbeeld tijdens een donderdagse lunchlezing.
Iedereen is welkom.
Of kom eens langs in de ‘kruimeldief’, bijvoorbeeld tijdens een donderdagse lunchlezing.
Iedereen is welkom.
